KULT PAMIĘCI ZMARŁEGO – kiedy i jak dochodzić ochrony pamięci zmarłego?
Zdarza się nie raz tak, że pamięć o bliskiej osobie zmarłej zostaje naruszona. Najczęściej przyczyną naruszenia są szkalujące zmarłego informacje, które zamieszczane są w prasie lub w sieci, przedstawiające bliskiego zmarłego w złym świetle, tym bardziej bolesne, gdy okazują się być nieprawdziwe. Czasem znając wolę zmarłego chcielibyśmy zmiany napisu na nagrobku czy też jego przebudowy, usunięcia utrudniających zachowanie szacunku dla zmarłego zdobień. Co wówczas można zrobić i jak dochodzić prawdy?
Spis treści:
Czym jest kult pamięci zmarłego?
Sfera uczuciowa związana z pamięcią osoby zmarłej jest dobrem osobistym, szczególnie ważnym dla osób bliskich zmarłemu. Dobro to jest określane jako kult pamięci zmarłej osoby bliskiej. Podobnie jak inne dobra osobiste jest związane z godnością człowieka. Jest to wynikiem założenia, że prawo nie powinno akceptować sytuacji, w jakich dochodzi do pośmiertnej degradacji, która może być bolesna dla osób bliskich zmarłemu.
Kult i pamięć o przodkach – czym się różnią?
Kult to szacunek, cześć, uwielbienie oddawane jakiejś osobie jeszcze żyjącej lub już zmarłej. Pamięć o zmarłym to obraz tego co minęło, zachowany w świadomości, mający swoje źródło w międzyludzkich relacjach. Tak rozumianą pamięć można albo czcić, hołdować, pielęgnować, albo zatrzeć.
Pamięć dobra i pamięć prawdziwa – czy pamięć o zmarłym zawsze musi być dobra?
Nie zawsze przekazywana z pokolenia na pokolenie sentencja „o zmarłych mówi się dobrze albo wcale” jest słuszna i usprawiedliwiona.
Przykład:
Ta sama osoba postrzegana była za życia w środowisku zawodowym jako wyjątkowo troskliwa, asertywna, opiekuńcza, a jednocześnie była sprawcą przemocy, znęcała się nad najbliższą rodziną, która zapamiętała ją jako kata i oprawcę.
Pamięć o zmarłym to subiektywnie postrzegany obraz przeszłości konkretnej osoby. Tak ujęty obraz może być całkowicie różny u innych osób. Dlatego wspomnienie po tym samym zmarłym nie zawsze musi być jednakowe, a sama pamięć rozumiana jako wspomnienie o zmarłym, może być różna u różnych osób. Zdarzają się sytuacje, gdy w odniesieniu do tego samego zmarłego pojawia się u najbliższych i bliskich prawo do dobrej pamięci i prawo do pamięci prawdziwej – niezafałszowanej i nieprzekłamanej.
Pierwsza z pamięci, tzw. „dobra pamięć o zmarłym” – obliguje osoby trzecie do jej respektowania. Druga z pamięci, tzw. „prawdziwa pamięć o zmarłym” – obliguje do podawania i ujawniania prawdziwych informacji dotyczących zmarłego.
Kiedy, na którą pamięć można się powołać w sytuacji, gdy każdy pamięta zmarłego inaczej?
Wszystko zależy od intencji, którymi kieruje się podważający dobrą pamięć zmarłego. Jeżeli uzasadnieniem podważania pamięci o zmarłym są jedynie subiektywne przesłanki w postaci: negatywnych odczuć, emocji, niechęci, animozji, sporów mających swoje źródło w zaszłościach, wrogości – wówczas, przy braku faktycznych, potwierdzonych podstaw do podważenia, priorytet należy przypisać pamięci dobrej. W sytuacji natomiast, gdy intencje kwestionujących wyidealizowany przez najbliższych obraz zmarłego znajdują faktyczne potwierdzenie, a ujawnione o zmarłym fakty mają prawne i moralne uzasadnienie, pierwszeństwo powinna mieć pamięć prawdziwa. Jest ona szczególnie istotna, dla pozostających przy życiu osób pokrzywdzonych przez zmarłego za życia.
Kult i pamięć są ze sobą ściśle związane i o ile może istnieć sama pamięć bez kultu, to nie może istnieć kult bez pamięci.
Kiedy powstaje i komu przysługuje?
Dobro osobiste w postaci kultu pamięci zmarłej osoby bliskiej powstaje wraz z chwilą śmierci osoby bliskiej.
Przysługuje ono osobom najbliższym i bliskim zmarłemu. Najczęściej osoby najbliższe to rodzina, czyli osoby spokrewnione (dziadek, ojciec, syn, wnuk) lub spowinowacone (zięć z teściową i teściem), jak i związane węzłem małżeńskim. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby prawo to przysługiwało również osobie bliskiej, takiej jak partner, przyjaciel, nieformalny opiekun, sąsiad. Nie ma natomiast zgodności ani w orzecznictwie, ani w literaturze, czy prawo takie powinno przysługiwać innym osobom emocjonalnie związanym ze zmarłym, które odczuwają potrzebę okazania zmarłemu szacunku. Nie ma natomiast wątpliwości, że najbliżsi i bliscy muszą ze sobą współpracować, co przemawia raczej za węższym kręgiem uprawnionych.
Sąd Najwyższy w jednym z wyroków podkreślił, że „legitymacja czynna do ochrony dobra osobistego, naruszonego uwłaczaniem pamięci osoby zmarłej, przysługuje nie tylko najbliższym członkom rodziny, lecz także innej osobie bliskiej, jeżeli stopień tej bliskości czyni wiarygodnym, że została naruszona sfera uczuciowa tej osoby związana z kultem pamięci zmarłego” (wyrok SN 15.11.1979 r., I CR232/79, Lex Nr 63839).
Jak dochodzić ochrony kultu pamięci zmarłego?
Przepisy prawa wskazują, że każdy, czyje dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone cudzym działaniem, może wysuwać określone roszczenia: żądać zaniechania dalszych naruszeń, rekompensaty krzywd oraz odszkodowania.
Najważniejsze jest, aby wykazać więź podmiotu z dobrem, czyli że uprawnionemu, występującemu z pozwem do sądu, przysługuje dobro osobiste w postaci kultu pamięci zmarłego oraz że doszło do bezprawnego naruszenia tego dobra.
Po pierwsze, trzeba wykazać bliskość ze zmarłym i trzeba to poprzeć dokumentami. Mogą to być np. listy, maile, sms-y, zeznania świadków, którzy potwierdzą szczególną emocjonalną więź uprawnionego żyjącego ze zmarłym.
Po drugie, należy wykazać, że rozpowszechniane o zmarłym informacje (wypowiedzi) naruszają kult pamięci, czyli że informacje są nieprawdziwe, niepotwierdzone, nierzetelne.
Po trzecie, trzeba wykazać, że ingerencja w dobro osobiste, w tym przypadku ujęte jako kult pamięci zmarłego bliskiego, była bezprawna.
Ponieważ postępowania o ochronę dóbr osobistych trwają długo, warto rozważyć również wniosek o zabezpieczenie roszczenia na czas trwania procesu, aby szkoda nie ulegała powiększeniu.
Pozew o ochronę dóbr osobistych i wniosek o zabezpieczenie.
Należy złożyć pozew o ochronę dóbr osobistych. Gdy dobro osobiste w omawianej sytuacji – kult pamięci zmarłego – zostało naruszone przy wykorzystaniu środków masowego przekazu (prasy, radia, telewizji, Internetu), pozew może być złożony zarówno do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania czy siedziby pozwanego, jak i powoda.
Każdy pozew musi zachować odpowiednie warunki formalne oraz zostać opłacony. W odniesieniu do pozwów dotyczących ochrony dóbr osobistych obowiązuje opłata stała, która na chwilę obecną wynosi 600 zł. Należy pamiętać, że ponieważ kwota ta wynika z ustawy o kosztach sądowych, w razie zmiany przepisów może ulec zmianie.
Kancelaria świadczy pomoc prawną we wszystkich sprawach związanych z roszeniami o ochronę dóbr osobistych, w tym w przygotowaniu pozwu o ochronę dóbr osobistych, wniosku o zabezpieczenie roszczenia na czas trwania procesu oraz kwestii formalnych pozwu.
