Emilka

About Emilka

Posts by Emilka :

2023 04 24

Więź człowieka ze zwierzęciem – jak dochodzić ochrony, gdy zwierzę zostanie skrzywdzone, a opiekun poszkodowany.

Spis treści:

Zwierzę nie jest rzeczą, jest istotą żyjąca i zdolną do odczuwania cierpienia, której prawa są chronione. Człowiek, jako opiekun zwierzęcia, jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę. Często zdarza się tak, że zwierzę staje się tak bliskie opiekunowi, iż wytwarza się pomiędzy nim a opiekunem więź. Ta szczególna relacja w większości spraw jest uznawana za szczególną wartość, w licznych orzeczeniach (choć nie wszystkich) traktowana jako dobro osobiste i określana jako więź człowieka ze zwierzęciem.

Niestety, czasem zdarza się tak, że zwierzę zostaje skrzywdzone. Bez względu na to, czy sprawcą jest człowiek, czy inne zwierzę, poszkodowanemu opiekunowi (najczęściej właścicielowi bądź posiadaczowi) zwierzęcia należy się naprawienie doznanej szkody. Ponadto, traktując więź człowieka ze zwierzęciem jako dobro osobiste, można w uzasadnionych sytuacjach żądać naprawienia krzywdy.

Przykład – stan faktyczny:

Pies rasy maltańczyk został pogryziony przez psa rasy owczarek niemiecki, który uciekł właścicielowi ze smyczy. W związku z pogryzieniem właściciel maltańczyka poniósł koszt leczenia, w tym prześwietlenia, zabiegu operacyjnego i opieki po zabiegu. Niestety, w wyniku powikłań, stan zwierzęcia nie poprawił się i trzeba było je uśpić. Ponieważ zarówno właściciel, jak i jego dzieci, byli związani wyjątkowo bliską więzią ze zwierzęciem, właściciel wystąpił z pozwem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za doznane krzywdy.

Z czego wynika odpowiedzialność za zwierzę?

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę ponosi każdy, kto zwierzę chowa lub się nim posługuje. Chowanie zwierzęcia oznacza opiekę nad zwierzęciem. Przyjmuje się, że odpowiedzialnym będzie każda osoba, która dla własnych celów przed dłuższy czas sprawuje nad zwierzęciem opiekę. Z pojęcia opieki wynikają dwie zasadnicze przesłanki warunkujące zaistnienie stanu chowania zwierzęcia. Pierwsza, to zapewnianie zwierzęciu schronienia, a druga, to ponoszenie nakładów na utrzymanie zwierzęcia. Natomiast posługiwanie się zwierzęciem występuje wówczas, gdy człowiek wykorzystuje zwierzę dorywczo, w jakimś celu, np. koń, który uczestniczy w zawodach jeździeckich, czy który ciągnie dorożkę, pies patrolujący itp.

Kto jest uznawany za osobę odpowiedzialną?

Żaden przepis nie ogranicza podstaw prawa do zwierzęcia, dlatego odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną przez zwierzę jest osoba, która je chowa. Może nim być zarówno właściciel zwierzęcia, jak i jego posiadacz, czyli osoba, która nie uzyskała prawa własności zwierzęcia w sposób formalny, a jedynie np. czasowo posługuje się zwierzęciem. Należy też pamiętać, że nie ma znaczenia czy zwierzę w chwili wyrządzenia szkody było we władzy człowieka, czy np. uciekło lub zabłąkało się. Szkoda wyrządzona przez zwierzę powoduje powstanie odpowiedzialności opartej najczęściej o konstrukcję tzw. winy w nadzorze.

Co obejmuje szkoda?

Podstawą ustalenia wielkości szkody jest przede wszystkim wartość zwierzęcia. Wartość ta jest ustalana w oparciu o wiek i rasę zwierzęcia. Ponadto uprawnionemu właścicielowi należy się przykładowo zwrot kosztów leczenia, zwrot kosztów pochówku zwierzęcia, gdy to zmarło w wyniku doznanych obrażeń. Wykazanie wystąpienia szkody uprawnia do żądania odszkodowania.

Kto musi udowodnić winę?

Zgodnie z ogólną zasadą ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym, który musi udowodnić, że do szkody doszło w wyniku działania zwierzęcia i wskazać osobę sprawującą nad nim pieczę. Przy czym możliwe jest przeniesienie na sprawcę ciężaru dowodu. Czyli odpowiedzialny będzie mógł wykazać brak po jego stronie winy w nadzorze i tym samym wyłączyć swoją odpowiedzialność. W praktyce będzie to jednak bardzo trudne, gdyż osoba ta nie może oprzeć się na tym, że w czasie, gdy doszło do szkody, opiekę nad zwierzęciem sprawował ktoś inny. Nie usprawiedliwi jej również fakt ucieczki zwierzęcia, czy jego zabłąkania się.

Czy z powodu straty zwierzęcia można również żądać zadośćuczynienia za krzywdę?

Sprawa nie jest taka oczywista i mimo licznych wypowiedzi co do niezaprzeczalnych podstaw żądania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dobra osobistego w postaci więzi człowieka ze zwierzęciem, nie wszystkie orzeczenia sądów są w tym zgodne. Wątpliwości budzi również znalezienie podstawy opartej na konstrukcji dobra osobistego. O ile do niedawna wydawało się, że uzyskanie roszczenia o zadośćuczynienie nie będzie większym problemem w sytuacji wykazania istnienia dobra osobistego – czyli rzeczonej więzi ze zwierzęciem – oraz bezprawności działania sprawcy, który tę więź naruszył lub zerwał, o tyle w związku z licznymi głosami krytyki oraz orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 13 stycznia 2021 r. utrwalona, wydawać by się mogło, linia orzecznicza została zachwiana. Nie oznacza to jednak, że nie należy podejmować prób dochodzenia zadośćuczynienia. Oceniając kierunek rozwoju europejskich porządków prawnych, można zauważyć tendencje do uznania i przyznania ochrony dla więzi człowieka ze zwierzęciem. Tendencja ta dostrzegalna jest w ogólnym kierunku traktowania zwierzęcia jako szczególnego członka rodziny, o czym świadczą regulacje tych państw, które przewidują m.in. szczególne regulacje dotyczące ustalenia miejsca pobytu zwierzęcia przy rozwodzie (np. w ustawodawstwie hiszpańskim), czy pracowniczy urlop na psa lub kota (np. w ustawodawstwie USA czy Australii).

Należy życzyć sobie i zwierzętom, aby ten model ochrony i szczególnego, podmiotowego traktowania zwierzęcia, z którym nawiązuje się emocjonalna więź, nie budził wątpliwości w procesach o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Jak dochodzić zapłaty?

W pierwszej kolejności osoba odpowiedzialna za zwierzę, które wyrządziło szkodę, powinna być przez poszkodowanego wezwana do zapłaty odszkodowania w wyznaczonym przez poszkodowanego, odpowiednim terminie. W sytuacji, gdy odpowiedzialny był objęty ochroną ubezpieczeniową AC na okoliczność tego rodzaju szkody, wezwanie do zapłaty należy skierować do ubezpieczyciela. W sytuacji braku zaspokojenia roszczenia przez osobę odpowiedzialną lub ubezpieczyciela, należy skierować pozew do sądu.

Kancelaria świadczy pomoc prawną związaną z dochodzeniem roszczeń we wskazanych sytuacjach, pomaga w przygotowaniu wezwania do zapłaty, jak i pozwu o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

2023 04 23

KULT PAMIĘCI ZMARŁEGO – kiedy i jak dochodzić ochrony pamięci zmarłego?

Zdarza się nie raz tak, że pamięć o bliskiej osobie zmarłej zostaje naruszona. Najczęściej przyczyną naruszenia są szkalujące zmarłego informacje, które zamieszczane są w prasie lub w sieci, przedstawiające bliskiego zmarłego w złym świetle, tym bardziej bolesne, gdy okazują się być nieprawdziwe. Czasem znając wolę zmarłego chcielibyśmy zmiany napisu na nagrobku czy też jego przebudowy, usunięcia utrudniających zachowanie szacunku dla zmarłego zdobień. Co wówczas można zrobić i jak dochodzić prawdy?

Spis treści:

Czym jest kult pamięci zmarłego?

Sfera uczuciowa związana z pamięcią osoby zmarłej jest dobrem osobistym, szczególnie ważnym dla osób bliskich zmarłemu. Dobro to jest określane jako kult pamięci zmarłej osoby bliskiej. Podobnie jak inne dobra osobiste jest związane z godnością człowieka. Jest to wynikiem założenia, że prawo nie powinno akceptować sytuacji, w jakich dochodzi do pośmiertnej degradacji, która może być bolesna dla osób bliskich zmarłemu.

Kult i pamięć o przodkach – czym się różnią?

Kult to szacunek, cześć, uwielbienie oddawane jakiejś osobie jeszcze żyjącej lub już zmarłej. Pamięć o zmarłym to obraz tego co minęło, zachowany w świadomości, mający swoje źródło w międzyludzkich relacjach. Tak rozumianą pamięć można albo czcić, hołdować, pielęgnować, albo zatrzeć.

Pamięć dobra i pamięć prawdziwa – czy pamięć o zmarłym zawsze musi być dobra?

Nie zawsze przekazywana z pokolenia na pokolenie sentencja „o zmarłych mówi się dobrze albo wcale” jest słuszna i usprawiedliwiona.

Przykład:

Ta sama osoba postrzegana była za życia w środowisku zawodowym jako wyjątkowo troskliwa, asertywna, opiekuńcza, a jednocześnie była sprawcą przemocy, znęcała się nad najbliższą rodziną, która zapamiętała ją jako kata i oprawcę.

Pamięć o zmarłym to subiektywnie postrzegany obraz przeszłości konkretnej osoby. Tak ujęty obraz może być całkowicie różny u innych osób. Dlatego wspomnienie po tym samym zmarłym nie zawsze musi być jednakowe, a sama pamięć rozumiana jako wspomnienie o zmarłym, może być różna u różnych osób. Zdarzają się sytuacje, gdy w odniesieniu do tego samego zmarłego pojawia się u najbliższych i bliskich prawo do dobrej pamięci i prawo do pamięci prawdziwej – niezafałszowanej i nieprzekłamanej.

Pierwsza z pamięci, tzw. „dobra pamięć o zmarłym” – obliguje osoby trzecie do jej respektowania. Druga z pamięci, tzw. „prawdziwa pamięć o zmarłym” – obliguje do podawania i ujawniania prawdziwych informacji dotyczących zmarłego.

Kiedy, na którą pamięć można się powołać w sytuacji, gdy każdy pamięta zmarłego inaczej?

Wszystko zależy od intencji, którymi kieruje się podważający dobrą pamięć zmarłego. Jeżeli uzasadnieniem podważania pamięci o zmarłym są jedynie subiektywne przesłanki w postaci: negatywnych odczuć, emocji, niechęci, animozji, sporów mających swoje źródło w zaszłościach, wrogości – wówczas, przy braku faktycznych, potwierdzonych podstaw do podważenia, priorytet należy przypisać pamięci dobrej. W sytuacji natomiast, gdy intencje kwestionujących wyidealizowany przez najbliższych obraz zmarłego znajdują faktyczne potwierdzenie, a ujawnione o zmarłym fakty mają prawne i moralne uzasadnienie, pierwszeństwo powinna mieć pamięć prawdziwa. Jest ona szczególnie istotna, dla pozostających przy życiu osób pokrzywdzonych przez zmarłego za życia.

Kult i pamięć są ze sobą ściśle związane i o ile może istnieć sama pamięć bez kultu, to nie może istnieć kult bez pamięci.

Kiedy powstaje i komu przysługuje?

Dobro osobiste w postaci kultu pamięci zmarłej osoby bliskiej powstaje wraz z chwilą śmierci osoby bliskiej.

Przysługuje ono osobom najbliższym i bliskim zmarłemu. Najczęściej osoby najbliższe to rodzina, czyli osoby spokrewnione (dziadek, ojciec, syn, wnuk) lub spowinowacone (zięć z teściową i teściem), jak i związane węzłem małżeńskim. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby prawo to przysługiwało również osobie bliskiej, takiej jak partner, przyjaciel, nieformalny opiekun, sąsiad. Nie ma natomiast zgodności ani w orzecznictwie, ani w literaturze, czy prawo takie powinno przysługiwać innym osobom emocjonalnie związanym ze zmarłym, które odczuwają potrzebę okazania zmarłemu szacunku. Nie ma natomiast wątpliwości, że najbliżsi i bliscy muszą ze sobą współpracować, co przemawia raczej za węższym kręgiem uprawnionych.

Sąd Najwyższy w jednym z wyroków podkreślił, że „legitymacja czynna do ochrony dobra osobistego, naruszonego uwłaczaniem pamięci osoby zmarłej, przysługuje nie tylko najbliższym członkom rodziny, lecz także innej osobie bliskiej, jeżeli stopień tej bliskości czyni wiarygodnym, że została naruszona sfera uczuciowa tej osoby związana z kultem pamięci zmarłego” (wyrok SN 15.11.1979 r., I CR232/79, Lex Nr 63839).

Jak dochodzić ochrony kultu pamięci zmarłego?

Przepisy prawa wskazują, że każdy, czyje dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone cudzym działaniem, może wysuwać określone roszczenia: żądać zaniechania dalszych naruszeń, rekompensaty krzywd oraz odszkodowania.

Najważniejsze jest, aby wykazać więź podmiotu z dobrem, czyli że uprawnionemu, występującemu z pozwem do sądu, przysługuje dobro osobiste w postaci kultu pamięci zmarłego oraz że doszło do bezprawnego naruszenia tego dobra.

Po pierwsze, trzeba wykazać bliskość ze zmarłym i trzeba to poprzeć dokumentami. Mogą to być np. listy, maile, sms-y, zeznania świadków, którzy potwierdzą szczególną emocjonalną więź uprawnionego żyjącego ze zmarłym.

Po drugie, należy wykazać, że rozpowszechniane o zmarłym informacje (wypowiedzi) naruszają kult pamięci, czyli że informacje są nieprawdziwe, niepotwierdzone, nierzetelne.

Po trzecie, trzeba wykazać, że ingerencja w dobro osobiste, w tym przypadku ujęte jako kult pamięci zmarłego bliskiego, była bezprawna.

Ponieważ postępowania o ochronę dóbr osobistych trwają długo, warto rozważyć również wniosek o zabezpieczenie roszczenia na czas trwania procesu, aby szkoda nie ulegała powiększeniu.

Pozew o ochronę dóbr osobistych i wniosek o zabezpieczenie.

Należy złożyć pozew o ochronę dóbr osobistych. Gdy dobro osobiste w omawianej sytuacji – kult pamięci zmarłego – zostało naruszone przy wykorzystaniu środków masowego przekazu (prasy, radia, telewizji, Internetu), pozew może być złożony zarówno do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania czy siedziby pozwanego, jak i powoda.

Każdy pozew musi zachować odpowiednie warunki formalne oraz zostać opłacony. W odniesieniu do pozwów dotyczących ochrony dóbr osobistych obowiązuje opłata stała, która na chwilę obecną wynosi 600 zł. Należy pamiętać, że ponieważ kwota ta wynika z ustawy o kosztach sądowych, w razie zmiany przepisów może ulec zmianie.

Kancelaria świadczy pomoc prawną we wszystkich sprawach związanych z roszeniami o ochronę dóbr osobistych, w tym w przygotowaniu pozwu o ochronę dóbr osobistych, wniosku o zabezpieczenie roszczenia na czas trwania procesu oraz kwestii formalnych pozwu.

2023 04 17

ZACHOWEK – kiedy, komu i jak obliczyć?

Spis treści:

Czym jest prawo do zachowku?

Prawo do zachowku to zabezpieczenie dla osób najbliższych spadkodawcy w sytuacji, gdy zostali pominięci w testamencie. Zachowek stanowi rodzaj rekompensaty dla bliskich spadkodawcy. Sprawy o zachowek należą do spraw z zakresu prawa spadkowego.

Przykład

Pozostający w związku małżeńskim X postanowił w testamencie przekazać cały swój majątek (tj. mieszkanie, które stanowiło jego własność jeszcze z czasów kawalerskich, samochód oraz kolekcję obrazów) uroczej sąsiadce z II piętra, wskazanej w testamencie z imienia i nazwiska. Po zmarłym X pozostali niepełnosprawna, posiadająca I grupę inwalidztwa żona oraz dwóch synów w wieku 16 i 25 lat.

Komu przysługuje prawo do zachowku?

Przepisy Kodeksu cywilnego jednoznacznie wskazują komu przysługuje zachowek. Są to zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby co do zasady powołani do spadku z ustawy, ale ważny testament nic dla nich nie przewidział.

Tylko te osoby mogą występować o zachowek i nikt inny, ponieważ art. 991§1 Kodeksu cywilnego to tzw. katalog zamknięty.

Należy pamiętać, że zachowek nie przysługuje osobie, która została przez spadkodawcę w testamencie wydziedziczona, osobom uznanym przez sąd za niegodne dziedziczenia, osobom, które odrzuciły spadek oraz osobom, które zrzekły się dziedziczenia.

Kto ma obowiązek zapłaty zachowku?

Co do zasady obowiązek zapłaty zachowku obciąża spadkobierców testamentowych (to ci, którzy dostali spadek na podstawie testamentu – woli spadkodawcy) oraz osoby obdarowane przez spadkodawcę za jego życia. W niektórych sytuacjach zobowiązanymi do zapłaty zachowku mogą być również spadkobiercy ustawowi oraz zapisobiercy windykacyjni (to ci, którzy w testamencie zostali wskazani jako uprawnieni do dziedziczenia konkretnego przedmiotu np. samochodu spadkodawcy, mieszkania, domu, prawa spółdzielczego do lokalu mieszkalnego, komputera itp.).

Należy pamiętać, że przepisy prawa spadkowego wskazują pewną kolejność osób, które obowiązek wypłaty zachowku powinny realizować.

Najpierw obowiązek obciąża spadkobiercę albo współspadkobierców, którzy odpowiadają indywidualnie w proporcji do swojego udziału w spadku, następnie zapisobierców windykacyjnych i dopiero na koniec obdarowanych.

Ile wynosi zachowek i jak go obliczyć?

W celu określenia wielkości zachowku, w pierwszej kolejności należy ustalić wartość spadku. Wysokość zachowku jest uzależniona od sytuacji osobistej uprawnionego. W sytuacji, gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny małoletni lub gdy uprawniony jest osobą trwale niezdolną do pracy, wówczas wysokość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał w sytuacji dziedziczenia ustawowego. A ponieważ spadkobierca rozporządził majątkiem przez testament, uprawniony nic nie dostał. W sytuacji innych osób uprawnionych do zachowku, czyli zstępnych pełnoletnich, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, wysokość zachowku to 1/2 wartości udziału spadkowego, który by przysługiwał w sytuacji dziedziczenia ustawowego.

Przykład:

Uprawnionym do zachowku jest 16 letni syn – wówczas, z uwagi na jego status małoletniego, należy mu się 2/3 wartości udziału spadkowego.

Uprawnionym do zachowku jest 25 letni syn, w pełni sprawny – wówczas, zgodnie z ogólną zasadą, należy mu się 1/2 wartości udziału spadkowego.

Uprawnioną do zachowku jest niepełnosprawna żona, posiadająca I grupę inwalidztwa – wówczas, z uwagi na przesłankę stałej niezdolności do pracy, należy jej się 2/3 wartości udziału spadkowego.

Przy ustalaniu udziału spadkowego (udziału konkretnego spadkobiercy) należy wziąć pod uwagę wszystkich spadkobierców ustawowych, chyba że zostali wydziedziczeni, zostali uznani za niegodnych dziedziczenia, zrzekli się dziedziczenia lub odrzucili spadek. Udział spadkowy należy pomnożyć przez wynikającą z przepisów wielkość zachowku (1/2 lub 2/3).

Kolejnym istotnym zagadnieniem jest tzw. substrat zachowku.

Po ustaleniu udziału spadkowego należy obliczyć tzw. substrat zachowku. Jest on sumą wszystkich pozostawionych przez spadkodawcę aktywów (np. mieszkanie, samochód, kolekcja obrazów) oraz darowizn, jakie zmarły dokonał za życia na rzecz uprawnionych do zachowku, pomniejszony o wartość pasywów, czyli długów spadkowych (np. zaciągnięta przez spadkodawcę za życia i niezwrócona pożyczka, niezapłacony czynsz najmu, koszty pogrzebu spadkodawcy) .

Należy pamiętać, że w przypadku darowizn chodzi o darowizny znacznej wartości, nie są wliczane tzw. darowizny zwyczajowe, okazjonalne (np. prezent urodzinowy, prezent na zakończenie roku szkolnego itp.).

Tak ujęte sprawiają, że wartość darowizn zwiększa wartość spadku. W sytuacji, gdy uprawnionym do zachowku jest małżonek, nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od daty śmierci spadkodawcy, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Kolejno należy dodać wszystkie aktywa spadkowe oraz darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia. Następnie uzyskany wynik należy pomnożyć przez udział spadkowy. Końcowa liczba wskazuje wysokość zachowku.

Czy roszczenie o zachowek się przedawnia?

Należy pamiętać, że roszenie o zachowek jest roszczeniem o charakterze majątkowymi i jako takie nie trwa wiecznie. Roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie 5 lat. Okres ten jest liczony od dnia ogłoszenia testamentu. Upływ terminu przedawnienia oznacza, że nieuprawniony do zachowku nie może się o niego skutecznie ubiegać. Oczywiście w sytuacji, gdy zobowiązany do zachowku chce go dobrowolnie zapłacić, to może.

Jak dochodzić roszczenia o zapłatę zachowku?

Należy złożyć pozew o zachowek. Pozew składa się do sądu pierwszej instancji, ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a w sytuacji gdy miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, pozew należy złożyć przed sąd miejsca, w którym znajduje się całość lub część majątku spadkowego. Każdy pozew musi zachować odpowiednie warunki formalne oraz zostać opłacony w wysokości odpowiedniej tzw. wartości przedmiotu sporu.

Kancelaria świadczy pomoc prawną we wszystkich sprawach związanych z roszeniem o zachowek, w tym ustaleniu jego wielkości, przygotowaniem pozwu o zachowek, ustaleniem wysokości opłaty sądowej oraz kwestii formalnych pozwu.